طراحی فرش

طراحی فرش هنر ملی و باستانی ما ایرانیان دارای سابقه طولانی می باشد از آنجایی که هر شهر و روستا دارای فرهنگ، آداب و رسوم مخصوص به خود است، فرش را میتوان روح سخنگوی هر خانه ای معرفی کرد که نشات گرفته از اصالت و فرهنگ آنهاست، همانطور که برخی از طرح های فرش ماشینی بر گرفته از طرح های اصیل ایرانی و نمایانگر تمدن و شکوه ایران است.

طراحی فرش یکی از عوامل  مهم و تاثیرگذار در صنعت فرش ماشینی است که زیبایی و شکوه آن تاثیر مستقیمی بر فروش فرش دارد و با توجه به تقاضای مردم به طرح های جدید و مدرن امروزی همیشه طرح ها و رنگ بندی های جدید در صنعت فرش نیاز است. از عمده ترین عناصر زیبایی شناسی فرش طرح، رنگ و نقش آن است که به آن هویت می بخشد. طراحان طی چندین سده توانسته اند زیباترین و دل انگیزترین طرح ها را به صورت نقشه ی فرش اجرا نمایند و این امر تا به امروز ادامه دارد.

تاریخچه طراحی فرش ایران

این هنر در ایران از حدود ۴۵۰ سال پیش یعنی در دوران حکومت شاه طهماسب با تعداد طراحان انگشت شمار شروع شد و تا به امروز نیز ادامه دار می باشد. از همان سال های اول شروع این هنر در ایران ، همواره طراحان نامدار فرش در میان مردم زبانزد بودند و به عنوان بزرگترین هنرمندان کشور شناخته می‌ شدند. طراحی فرش در ایران با طراحی دستی طرح های هندسی شروع شد که این طرح‌ ها زیبایی فوق العاده چشمگیری داشتند و همین دلیلی بر زبانزد بودن فرش های ایرانی از همان روزهای نخست می باشد. عمر استفاده از رایانه در طراحی فرش به بیش از سه دهه نمیرسد و در مقایسه با طراحی با دست کاملا جوان است، با این حال توانسته امکانات وسیعی را پیش روی ما قرار دهد.

انواع طراحی فرش  :

یکی از دلایلی که موجب شده فرش ایرانی در میان دیگر فرش ها درخشیده و طرفداران زیادی را به خود اختصاص دهد، زیبایی و بافت و ظرافت آن است که همه این موارد مرهون نقشه کشی دقیق و هنرمندانه آن است. نکته جالب در نقشه کشی فرش این است که، اینکار با توجه به تراکم بافت فرش انجام شده و سپس، روی کاغذ شطرنجی طراحی و یا نقطه چینی میشود. بنابراین، نقشه کشی مستلزم این است که طراح مواردی مانند تعداد چله های موجود در عرض و البته طول و عرض فرش را در نظر داشته باشد.

در کل، نقشه کشی فرش، که به دو روش رایانه ای و سنتی ( دستی ) انجام میشود، از زیر مجموعه های نقاشی و طراحی محسوب شده که برای انواع فرش و گلیم کارایی داشته و آنها را به محصولی جذاب و متفاوت تبدیل میکند. روند این دو روش طراحی متفاوت بوده و هر کدام دارای مراحل مشخصی هستند که عبارتند از :

طراحی سنتی (دستی) :

درطراحی سنتی اولین موردی که به ذهن می رسد طرح های تزیینی با ترکیبی از ختایی ها و گلهای شاه عباسی همراه با اسلیمی و … می باشد اما طرحهای سنتی فقط به چند عنصر و یا چند موتیف خاص محدود نمی شود. طراحی سنتی دو بعد معنوی و کاربردی دارد در اصل طراحی سنتی مشتمل است بر طرح ها و نگاره هایی که نشان دهنده فرهنگ، آداب و رسوم و سنتهای رایج در جامعه و بعد ظاهری حسن زیباشناسانه و ذوق هنری طراح را نمایان میکند.

طراح سنتی فرش با تاریخچه طراحی نقشه فرش و طراحی ختایی‌ها و اسلیمی‌ها، سایر اجزای نقشه فرش شامل بته جقّه، نقوش گل فرنگ ، نقوش حیوانی و غیره آشنایی داشته و میتواند با محاسبات اولیه انواع نقشه و حاشیه های فرش را طراحی کند.

مراحل طراحی سنتی :

این نوع از نقشه کشی به دو شیوه غیر متقارن و متقارن انجام میشود.

• پر رنگ کردن خطوط طرحی که بر روی کاغذ شطرنجی کشیده شده است.
• رسم تصویرهای و طرح هایی که بر روی کاغذ شطرنجی در مرحله قبل کشیده شده است.
• رنگ کردن طرح ها و نقش ها با استفاده از رنگ های مناسب
• مشخص کردن حدود نقش ها روی کاغذ شطرنجی (هر کدام از این نقطه ها ، یک گره محسوب میشوند).

از مزایای این طراحی میتوان به ثبات و ماندگاری طرح فرش، منسجم و یکدست شدن بافت فرش، اجرا و بافت ساده تر فرش، امکان استفاده از طرح های متنوع برای بافت و … اشاره کرد.

طراحی کامپیوتری فرش

امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی طراحی فرش های ماشینی بسیار راحت شده است و طراحی فرش با کامپیوتر انجام می شود . طوری که یک طراح یا گرافیست یک نقشه را در کامپیوتر طراحی و رنگ آمیزی می کند و این امر باعث شده زمان بافت یک نقشه برای تولید یک فرش ماشینی بسیار کوتاه شده و طرح های جدید و به روز بیشتری تولید میگردد که بدین ترتیب می توان نیاز تمام خریداران فرش را با هر نظر و  سلیقه را تامین کرد.

سابقه استفاده از نرم افزار طراحی:

سابقه استفاده واقعی از نرِم افزارهای فرش به سه دهه اخیر می رسد. نمونه این نرم افزارها نرم افزار نگار بود که تحت سیستم DOS کار میکرد و احتمالا از برنامه نرم افزاری نساجی در امر ساخت برنامه آن استفاده شده بود. این نرم افزار در طی سالهای ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۰ به بازار ارائه شد. در آن زمان هنوز نرم افزارهای رایانه ای کار میکنند از فتوشاپ برای طراحی استفاده میکنند. علاوه بر آن نرم افزارهای جدیدتری نیز به بازار آمده از جمله نرم افزار نقش ساز و بوریا و طوبی.

طراح کامپیوتری فرش چه کسی است؟

طراح کامپیوتری فرش علاوه بر دارا بودن تمام خصوصیات هنری، فنی، تکنیکی طراحی سنتی و دستی فرش، به علوم کامپیوتر و کاربرد آن حداقل در محدوده فعالیت خویش آشنایی داشته و بتواند ابزارها، وسایل و نرم‌افزارهای موجود را در جهت ارائه طرح‌ها و نقشه‌های نوین، بدیع و زیبا تحت سیطره هنری خویش قرارداد.

همان‌گونه که از این تعریف استنباط می‌شود کامپیوتر به‌عنوان ابزار و علمی که صرفاً در تسخیر شخص طراح هست ایفای نقش می‌نماید.

مراحل اجرای نقشه در رایانه

جهت اجرای نقشه فرش در رایانه چهار مرحله وجود دارد: ۱. طراحی ، ۲. ویرایش، ۳. رنگ گذاری و ۴. چاپ

• طراحی (ِDesign): در مرحله طراحی، طرح به دو صورت آماده می شود:
  • طراحی با دست صورت گرفته، تکمیل شده و سپس اسکن () می گردد.
  • طرح در آرشیو نرم افزار وجود دارد و طراح از طرح های موجود نقشه فرش را آماده میکند.

• ویرایش (Edit) : در این مرحله طرح وارد شده ویرایش می شود که شامل مراحل زیر است:
  • انتقال طرح به برنامه طراحی فرش و روی صفحه شطرنجی (طرح در این مرحله روی صفحه ی شطرنجی دیده می شود).
  • در صورتیکه طرح با استفاده از دستگاه اسکنر عکس برداری شود، همه اشکالات طراحی از جمله اثرات پاک کن بر روی طرح یارانه ای دیده می شود و بعضا طرح نامنظم است. برای رفع این مشکلات و همچنین نقطه چین کردن طرح، طراح با استفاده از ابزار ترسیم دستی که به شکل یک مداد است طرح را تنظیم و نقطه چین می کند.
  • در این حال برای اینکه طرح به صورت طرحی کامل و بی عیب و نقص درآید، در صورتیکه دوایر بندهای اسلیمی و ختاییو گل ها نامنظم باشد، طراح با استفاده از ابزار ترسیم منحنی با تعیین مختصات ابتدا و انتهای قوس، دوایر را تنظیم می نماید. در این حالت طرح به صورت دو رنگ در می آید.

• مرحله رنگ گذاری

با استفاده از ابزار پخش رنگ می توان هر بخشی از طرح را رنگ آمیزی کرد. هربار بخواهیم بخشی از طرح را رنگ آمیزی کنیم باید سطح محدودی را که در میان بندها محصور شده رنگ کنیم درصورتیکه هسطوح محدود نشده باشند رنگ به قسمت های دیگر نفوذ می کند.

• پرینت

در مرحله چاپ در هر اندازه که بخواهیم میتوانیم طرح آماده شده را چاپ نماییم. ضمنا رایانه این امکان را می دهد که از مجموعه رنگ هایی که در یک قالی استفاده می شود، نمونه رنگ ها را با عنوان جعبه رنگ چاپ کند تا در چاپگرهای مختلف از این نمونه، استفاده شود. علاوه بر آن رایانه می تواند از طرح رنگ آمیزی شده جهت استفاده تبلیغاتی نمونه های نقشه آماده کند که بر روی صفحات وب مورد استفاده دارد و هم میتون آنها را در اندازه کوچک چاپ نمود و به عنوان آلبوم جهت ارائه به سفارش دهنده نشان داد.

باید بادآوری کنیم زمان لازم برای طراحی فرش به تراکم و شانه ی فرش وابسته است و هرچه شانه و تراکم فرش بالاتر رود زمان بیشتری برای کلیه مراحل طراحی فرش لازم است. برای مثال در طراحی طرح های فرش ۷۰۰ شانه نسبت به فرش ۱۲۰۰ شانه زمان کمتری صرف میگردد.

انواع نرم افزارهای طراحی با کامپیوتر (رایانه) :

عمر استفاده از رایانه در طراحی فرش به بیش از سه دهه نمیرسد و در مقایسه با طراحی با دست کاملا جوان است، با این حال توانسته امکانات وسیعی را پیش روی ما قرار دهد.

طراحی نرم افزار نقش ساز:

نرم افزار نقش ساز یکی  از نرم افزارهای تخصصی برای طراحی انواع قالی،گلیم و گبه برای ایجاد انواع طرح ها چندضلعی و دایره ای است.

نرم افزار نقش ساز دارای رجشمار فارسی ، ترکی و خفت اصفهان ، کلکسیونی غنی وقابل ارتقا از گل ، لچک ، ترنج ، حاشیه و همچنین ابزار طراحی کامل مانند برش ، کپی ، چسباندن وپاک کردن موتیف ها و اشکال ، دوران ، تقارن ، تغییر رنگ ، ترسیم و … میباشد.

از قابلیت های این نرم افزار میتوان به  نقطه چین کردن اشکال وموتیف ها درهنگام ترسیم بطور خودکار، تبدیل خودکار طرح ۴/۱  یا ۲/۱  به طرح ۴/۴ ، نمایش اطلاعات آماری مربوط به کلیه رنگ های طرح و …. اشاره کرد.

طراحی با نرم افزار طوبی:

این نرم افزار نیز همانند یکی از تخصصی ترین نرم افزارهای طراحی فرش است که در حال حاضر در بسیاری از کشورهای جهان به زبان های مختلف مورد استفاده قرار میگیرد.

نرم افزار طراحی فرش طوبی با ابزار تخصصی و قدرتمند می تواند هرآنچه یک تولید کننده فرش نیاز دارد را به صورت ساده و حرفه ای در اختیار او قرار دهد و رابط کاربری ساده نرم افزار امکان دسترسی به این ابزار را برای همگان راحت میکند. این نرم افزار، طراحی تابلو فرش، طراحی فرش سنتي و ماشینی، بافت فرش ، رنگرزي و آماده سازي را آسان مي كند تا نقشه هاي فرش زيبا بيافرينيد و از بافت آنها لذت ببريد

طراحی با نرم افزار فتوشاپ :

فتوشاپ در مقایسه با نرم افزارهای دیگر به روزتر و جامع تر می باشد و از مهمترین دلایلی که به سمت آن رو آورده می شود نصب رایگان، رابط کاربری بسیار ساده و آسان نسبت به سایر نرم افزاهای مورد استفاده برای طراحی فرش می باشد. این نرم افزار تمام قابلیت هایی که یک نرم افزار تخصصی طراحی فرش نیاز دارد را در برگرفته و به جرات میتوان گفت بهینه ترین نرم افزار موجود در بازار می باشد و امروزه حدود ۹۰% از طراحان از فتوشاپ برای طراحی استفاده میکنند.

طراحی با نرم افزار بوریا

نرم‌افزار طراحى فرش بوریا، تخصصى‌ترین و منحصربه‌فردترین نرم‌افزار طراحى فرش است که قادر است همزمان تمامى احتیاجات طراحان حرفه‌اى فرش ماشینى و دستباف را برآورده نماید. استفاده کاربران بسیار زیاد از این نرم افزار گواه بر توانایى‌هاى منحصربه‌فرد آن در سطح بین‌المللى است. این نرم افزار پیشرفته با ابزارهاى قدرتمند و توابع کاربردى متنوع و منحصربه‌فرد، به همراه رابط کاربرى جدید و بسیار انعطاف‌پذیر، سبب می‌گردد تا زمان طراحى به میزان قابل توجهى کاهش یابد. همچنین با استفاده از این نرم‌افزار، طراحان قابلیت خلق سریع‌تر، زیباتر و متنوع‌تر طرح‌هاى فرش را به‌دست مى‌آورند. نرم‌افزار طراحى فرش بوریا، در عین ارائه راه‌کارهاى جدید و قدرتمند در زمینه طراحى فرش، کاهش چشمگیر هزینه‌ها، افزایش بهره‌ورى، حداکثر انعطاف‌پذیرى و کنترل جامع فرایند طراحى را نیز تضمین مى‌نماید.

البته باید این نکته را یادآور شویم نرم افزار بوریا خیلی محیط کاری شلوغی دارد و این نرم افزار رایگان نیست و برای خرید آن باید هزینه نسبتا بالایی را پرداخت کرد ولی این هزینه اولیه با سرعت بخشیدن به سرعت طراحی چبران میشود.

اهمیت رنگ آمیزی در فرش

مهمترین بخش یک فرش، نقشه آن است که در صورتی که به بهترین وجه رنگ آمیزی شود، میتواند بر ارزش و قدمت فرش اضافه کند و البته این موضوع، از نظر بازرگانی و اقتصادی نیز حائز اهمیت است. علاوه بر این، رنگ های موجود در یک فرش جلوه ای از هنر ترکیب نقاش، قدمت و اصالت و زیبایی فرش می باشد.

غالبا برای هر منطقه از رنگ های خاصی برای رنگ آمیزی استفاده میشود که به نوعی معرف آن شهر هستند. به طور معمول، رنگ های طبیعی برای فرش های دست بافت استفاده شده و بر ارزش مادی و تعداد طرفداران اروپایی فرش اضافه میکند در حالی که، رنگ های مصنوعی برای فرش های ماشینی کارایی داشته که علی رغم کم بودن تعداد رنگ ها ، میتواند به کهنه و فرسوده زودتر از حالت معمول فرش منتهی شود.

یکی از اساسی ترین و مهمترین رشته‌های رایج در کار تولید فرش، رنگ‌آمیزی و نقطه چینی فرش است. رنگ آمیزی فرش، بر عهده خود طراح بوده و باید با استفاده از رنگ‌های مخصوص و آماده و با بکار گیری تجربه و ذوق و سلیقه هنری و کارایی خویش به رنگ زدن گل‌ها و نقشه‌ها پرداخته و در پایان کار نقطه چینی را انجام می‌دهد. همچنین در خصوص شناخت هارمونی  و کنتراست رنگ و رابطه بین رنگ‌ها مانند رنگ‌های مکمل، رنگ‌های سرد، رنگ‌های گرم و غیره اطلاعات کافی و لازم داشته باشد و اینکار باید با مهارت انجام دهد و رنگ ها هماهنگ و متناسب  انتخاب کند تا طرح یکدست و قابل قبول باشد.

طراحی فرش چه اثرات اقتصادی و فرهنگی برای کشورمان به دنبال دارد ؟

کشور ما ایران، یکی از کشورهای است که صنعت فرش در ان بسیار ریشه دار و قدیمی بوده و وجود انواع مدل ها و طرح های موجب شده تا این صنعت، به یکی از مهمترین صنایع غیر نفتی سودآور تبدیل شود

امروزه با پیشرفت تکنولوژی پیشرفت های زیادی در صنعت فرش، فرش های دستباف گونه با ظرافت و تراكم بالا تولید می شود که سنت های کهن ابرانی در تار و پود آن گره خورده است.

با توجه به هزینه سرمایه گذاری بسیار پایین در این صنعت نسبت به صنایع نفتی و پالایشگاهی اگر بتوانیم واحدهای تولیدی را افزایش دهیم می توان صادرات غیرنفتی و ورود ارز به کشور افزایش یافته، که این در راستای سیاست های اقتصاد مقاومتی و پلی برای عبور از فشار تحریم ها ست. .  این صنعت، در سالهای اخیر زمینه کار آفرینی و در نتیجه، اشتغال تعداد زیادی از افراد را فراهم نموده و از این نظر جایگاه بالا و قابل تحسینی دارد.

صنعت فرش ماشینی موجب شده تا بسیاری از افراد با ساخت و ایجاد کارگاه های آموزشی، راه اندازی کارگاه های طراحی شخصی و یا حضور در شرکت های خصوصی فرش و … شروع به کار کنند.

با توجه به اینکه فرش و طراحی آن جلوه گر اصالت هنر ایرانیست، در کشورهای اروپایی و حتی کشورهایی که تازه این هنر بدان وارد شده است، طرفداران زیادی پیدا کرده است. علاوه بر این، در همه دوره های تاریخی به فرش و بافت آن اهمیت داده شده و طراحان آن همه تلاش خود را به کار گرفته اند تا کالا و یا خدمات ارایه دهند مورد تایید و توافق همه باشد. ارزش و اهمیت فرهنگی، یکی از مزیت های طراحی فرش است که مقدار و اندازه آن از سالهای دور تا به امروز بیشتر شده است و علت آن هم هنر دوست بودن هنرمندان طراح ما و علاقه به ایجاد آثار هنری متنوع و خلاقانه است.